Decyzja o powołaniu Komisji Edukacji Narodowej zapadła 14 października 1773 r. podczas pierwszego sejmu rozbiorowego na wniosek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Głównym inicjatorem jej powstania był Hugo Kołłątaj. Komisja była pierwszym ministerstwem oświaty publicznej w Polsce. Utworzyła ona dwie prowincje szkolne ze Szkołami Głównymi na czele. Mieściły się one w Krakowie i w Wilnie. Podlegały im placówki niższych stopni: szkoły wydziałowe, podwydziałowe i parafialne.
Komisja przyjęła założenia powszechności nauczania, w którym najważniejsze stało się wychowanie dobrych obywateli służących ojczyźnie. Podkreślano konieczność łączenia teorii z praktyką, zamiast łaciny wprowadzono język polski jako wykładowy. Wtedy też utworzono pierwsze szkoły dla dziewcząt. Szkoły stały się całkowicie świeckie, a nauczycieli miały kształcić seminaria w Łowiczu i w Wilnie.
Komisja Edukacji Narodowej współpracowała z Towarzystwem do Ksiąg Elementarnych, którym kierował ksiądz Grzegorz Piramowicz. Efektem prac Towarzystwa było wydanie 27 podręczników. Niektóre z nich były uważane za najlepsze książki szkolne w Europie.
Głównymi działaczami KEN byli: Adam Kazimierz Czartoryski, Ignacy Potocki, Michał Jerzy Poniatowski, Andrzej Zamoyski.
